Γρηγόρης Λαμπράκης: Μαραθώνιος μιας ημιτελούς άνοιξης (5 VIDEO & 25 ΦΩΤΟ)

Μαραθώνιος μιας ημιτελούς άνοιξης: Γρηγόρης Λαμπράκης

Κριτική: Τζία Γιοβάνη

Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα δουλειά. Επιβλητική κι υποβλητική. Εντονη ποιητική διάσταση και φροντίδα στην παραμικρή μορφική λεπτομέρεια χαρακτηρίζουν το πολιτικό ντοκιμαντέρ του Στέλιου Χαραλαμπόπουλου για την εμβληματική φυσιογνωμία του βουλευτή της ΕΔΑ και μαχητή της Ειρήνης, Γρηγόρη Λαμπράκη, που δολοφονήθηκε στη Θεσσαλονίκη το Μάη του 1963.

Πηγή φωτό: Κέντρο Μελετών & Ερευνών για το Σινεμά

Η ταινία σκιαγραφεί ένα ολοκληρωμένο πορτρέτο, καταγράφοντας τη συνολική πορεία του «πρωταγωνιστή» της σε πολλαπλά πεδία. 
Αυτά μοιάζουν με κλώνους στο βιογραφικό κορμό του άνδρα που επέλεξε διαδρομή πεισματικά μαχητική.

Από την άποψη αυτή, η ταινία προσφέρει στο πλατύ κοινό, άγνωστα αλλά χρήσιμα ιστορικά στοιχεία.

Λαμπράκης: 42 χλμ

σης όπως, η δολοφονία και η κηδεία του Λαμπράκη, απελευθερώνουν φυγόκεντρη αφηγηματική δυναμική.

Ωστόσο, από τη σκοπιά της ιστορικής ερμηνείας, υφίστανται σημεία που χρήζουν κριτικής...

Όπως το ιδεολόγημα του Τάκη Μπενά ότι ο κόσμος που αυθόρμητα συνέρρευσε στην κηδεία Λαμπράκη, ξεπέρασε το Κόμμα που είχε τη λογική της σιωπηλής διαδήλωσης μέχρι την ταφή, ενώ μετέπειτα θα εξελισσόταν σε πορεία.

Τα περί «σιωπηλής διαδήλωσης» και «εξέγερσης άνευ σχεδίου» δεν ισχύουν δεδομένου ότι ήδη, ανήμερα της δολοφονίας Λαμπράκη, η ΚΕ του ΚΚΕ ανακοίνωνε:

«Τιμώντας τον άξιο μαχητή της ειρήνης και της δημοκρατίας, η εργατική τάξη και όλος ο λαός, αψηφώντας τις κυβερνητικές απαγορεύσεις, θα δυναμώσει τις αγωνιστικές αυτές εκδηλώσεις, και την ημέρα της κηδείας του με απεργίες, συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις θα εκδηλώσει τη διαμαρτυρία του και θα διατρανώσει τη θέληση και την απόφασή του να παλέψει ενωμένος για την αποπομπή της κυβέρνησης του αίματος, την άμεση τιμωρία των δολοφόνων, τη διάλυση των νεοφασιστικών συμμοριών» (ΚΚΕ: Επίσημα Κείμενα, τόμος 9, σελ. 266).

1963 Ο Γρηγόρης Λαμπράκης, βουλευτής της ΕΔΑ και αντιπρόεδρος της ΕΕΔΥΕ, πραγματοποιεί την πρώτη Μαραθώνια Πορεία Ειρήνης, από τον Τύμβο του Μαραθώνα με τερματισμό την Πνύκα.

Η κυβέρνηση της ΕΡΕ, υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, μετά από υπόδειξη των Αμερικανών, απαγορεύει την πορεία.

Ο Λαμπράκης ξεκινά μόνος του, κρατώντας ανοιχτό στο στήθος του το πανό με το σήμα του φιλειρηνικού κινήματος. Μετά από επιθέσεις, μπλόκα και προπηλακισμούς από χωροφύλακες και παρακρατικούς τραμπούκους, φτάνει στο Πικέρμι, όπου και τον συλλαμβάνουν. Με το αστυνομικό καμιόνι θα τον μεταφέρουν, ύστερα από τρεισήμισι ωρών βόλτες, στη Ν. Ιωνία, όπου θα τον αφήσουν ελεύθερο.

Αργά το βράδυ ο Λαμπράκης φτάνει στα γραφεία της ΕΕΔΥΕ και από εκεί στέλνει τηλεγράφημα προς τις εφημερίδες, το οποίο άρχιζε ως εξής: 

• «Πόθος δημοκρατικού λαού μας διά πορείαν Ειρήνης "Μαραθών - Αθήναι" πραγματοποιήθηκε».

Το τηλεγράφημα κατέληγε: 

• «Δυστυχώς, διαπίστωσα ότι δημοκρατία δεν υπάρχει εις την Ελλάδα, όταν εκλεκτοί του λαού κυριολεκτικώς καταρρακώνονται».

Συλλήψεις διαδηλωτών τις μέρες εκείνες
Πηγή φωτό: Σαραντάκος

Λίγες μέρες μετά, στις 22 Μάη 1963, ο Λαμπράκης δολοφονείται στη Θεσσαλονίκη.

Ο ισχυρισμός Μπενά θέλει πιθανόν να αποκρύψει ότι, παρά τις λαϊκές διαθέσεις, η ηγεσία της ΕΔΑ (που συναπάρτιζαν μέλη του Κόμματος, Κλιμάκιο Εσωτερικού της ΚΕ), παρά τις λαϊκές διαθέσεις, παραβίασε την απόφαση της ΚΕ, θεωρώντας την τυχοδιωκτική! 

Ετσι, όχι μόνο δε φρόντισε να προετοιμάσει μαζικότερες λαϊκές διαδηλώσεις (π.χ. απεργίες), αλλά κι αυτές που έγιναν δεν έλαβαν χαρακτήρα εκδήλωσης ανατροπής της ετοιμόρροπης κυβέρνησης.

Λίγο αργότερα όμως εμφανίζεται μια αντίφαση στα λεγόμενα των Μπενά, Γλέζου, Παπαθανασίου, όταν εκτιμούν ως άτοπη τη γραμμή του Κόμματος, να εξελιχθεί η κηδεία του Λαμπράκη σε εξέγερση και κατάληψη εξουσίας.

Όπως αυθαίρετος είναι και ο χιλιοχρησιμοποιημένος φόβος ότι οι διαμαρτυρίες θα χρησιμοποιούνταν για επιβολή πραξικοπήματος, αφού είναι γνωστό -αποδεικνύεται και από διπλωματικά έγγραφα- ότι οι ΗΠΑ, παρά τις προθέσεις του ΙΔΕΑ, είχαν διαφωνήσει ανοικτά με την επιβολή στρατιωτικού πραξικοπήματος.

Πηγή φωτό: Σαραντάκος

Πηγή φωτό: Σαραντάκος

Ο 16χρονος Ανδρέας Μαμωνάς
Πηγή φωτό: Κέντρο Μελετών & Ερευνών για το Σινεμά

Σε λίγο θα κρατήσουντην μαζί το πανό
Πηγή φωτό: Σαραντάκος

Ο τρίτος της παρέας είναι ο κρεοπώλης Μπάμπης Παπαδόπουλος
Πηγή φωτό: Σαραντάκος

Ένα φιλί στον Λαμπράκη. Είναι ο ηλεκτρολόγος Παντελής Γούτης. Ο γιατρός είχε σώσει τη ζωή της γυναίκας του.
Πηγή φωτό: Σαραντάκος

Σπονδυλική στήλη της αφήγησης η δολοφονία και η κηδεία του Λαμπράκη.

Το υλικό ποικιλόμορφο με λειτουργία διττή: οπτικής κατάθεσης και μοχλού στο ξετύλιγμα της αφήγησης.

Από πρωτοσέλιδα του Τύπου πληροφορούμαστε για την πορεία της υγείας του Λαμπράκη. Από πρωτοσέλιδο πληροφορούμαστε ότι την εκδήλωση στη Θεσσαλονίκη όπου θα μιλούσε ο βουλευτής την είχε οργανώσει η ΕΕΔΥΕ...

Το ότι προϋπήρχε ριζωμένο ελληνικό κίνημα ειρήνης που προηγούνταν των δύο άλλων «κινημάτων νεολαίας» δεν αναφέρεται πουθενά στην ταινία.

Ηδη από τον Μπελογιάννη είχε ανατεθεί στον νεολαίο Ν. Νικηφορίδη δραστηριότητα ανασυγκρότησης των παράνομων Κομματικών Οργανώσεων και ανάπτυξης αντιπολεμικού κινήματος.

Λαμπράκης σε κλοιό χωροφυλάκων
Ριζοσπάστης

Ο Νικηφορίδης συνελήφθη στις 31/12/1950 και εκτελέστηκε στις 5/3/1951 με την κατηγορία, οργάνωσης «κατασκοπευτικού» Δημοκρατικού Φιλειρηνικού Μετώπου Νέων και συγκέντρωση υπογραφών για απαγόρευση των πυρηνικών όπλων (Εκκληση Στοκχόλμης).

• Οι πρώτες Επιτροπές Ειρήνης σχηματίστηκαν το Μάη του 1950 σε συνοικίες της Αθήνας, του Πειραιά και σε εργοστάσια.
• Τον Αύγουστο του '50 συγκροτήθηκε η Πανελλαδική Επιτροπή Οπαδών Ειρήνης, στην οποία μετείχε πλήθος προσωπικοτήτων.

Η Χωροφυλακή προσπαθεί να εμποδίσει το Γρηγόρη Λαμπράκη
στη Μαραθώνεια πορεία του προς την Αθανασία.
 Πηγή φωτό: Σαραντάκος

Η ανάπτυξη των φιλειρηνικών αγώνων τη δεκαετία του '50 οδήγησε στη δημιουργία της Ελληνικής Επιτροπής για τη Διεθνή Υφεση και Ειρήνη.

• Στις 15/5/1955 δημοσιεύτηκε έκκληση υπέρ της ειρήνης που προσυπέγραψε πληθώρα πνευματικών ανθρώπων, καλλιτεχνών και επιστημόνων.
• Στις 9/5/1958 κυκλοφόρησε το πρώτο τεύχος του περιοδικού της ΕΕΔΥΕ «Δρόμοι της Ειρήνης».

Ειδικό βάρος στην ταινία έχουν οι Μαραθώνιοι Ειρήνης.

Αξιοσημείωτο είναι δε ότι ο Μ. Γλέζος αποδίδει τη δολοφονία του Λαμπράκη στο ρόλο που αυτός έπαιξε κατά την πρώτη Πορεία Ειρήνης.

Ερμηνεία λαθεμένη και μονόπλευρη, δεδομένου ότι η κατανόηση των αιτιών της πρέπει να αποδεικνύεται από την εκτίμηση των συνθηκών: 

• Ενδοαστικές έριδες - λόγω πρόθεσης Καραμανλή να στρέψει τη χώρα στην ΕΟΚ
• Χρόνια διαμάχη των πυλώνων της αστικής εξουσίας (Κυβέρνηση, Παλάτι, Στρατός) με τον ξένο ιμπεριαλιστικό παράγοντα.

 Γρηγόρης Λαμπράκης

Γιατρός, αθλητής, και πολιτικός. Γεννήθηκε στις 3 Απριλίου 1912 στην Κερασίτσα Αρκαδίας και ήταν το 14ο παιδί από τα συνολικά 18 που απέκτησαν οι γονείς του.

Σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και ειδικεύτηκε στη γυναικολογία.

Υπήρξε αθλητής με πολλές πανελλήνιες και βαλκανικές νίκες και κατείχε για 23 χρόνια (ως το 1959) το πανελλήνιο ρεκόρ στο μήκος με επίδοση 7,37 μ.

Στην διάρκεια της κατοχής οργάνωνε με άλλους συναθλητές του αγώνες, διαθέτοντας τα έσοδα σε λαϊκά συσσίτια.

Το 1950 κατέλαβε τη θέση του υφηγητή Μαιευτικής – Γυναικολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Απέκτησε δυο γιους τον Θοδωρή και τον Γρηγόρη.

Στις εκλογές του Οκτωβρίου 1961 ο Λαμπράκης εκλέχτηκε βουλευτής Πειραιά με την ΕΔΑ.

Υπήρξε ιδρυτικό μέλος και αντιπρόεδρος της «Ελληνικής Επιτροπής για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη».

Στις 21 Απριλίου 1963 αψηφώντας την απαγόρευση της κυβέρνησης Καραμανλή πραγματοποίησε την 1η Μαραθώνια πορεία Ειρήνης.

22.5.1963. Η τελευταία φωτογραφία στην ΕΕΔΥΕ.
Δέκα λεπτά αργότερα θα πέσει νεκρός.
Πηγή φωτό: Κέντρο Μελετών & Ερευνών για το Σινεμά

Σχεδόν ένα μήνα μετά, στις 22 Μαΐου 1963, βγαίνοντας από τη συγκέντρωση για την ειρήνη και τον πυρηνικό αφοπλισμό στη Θεσσαλονίκη, δέχτηκε δολοφονική επίθεση από παρακρατικούς.

Τραυματίστηκε βαριά και υπέκυψε στα τραύματά του λίγες μέρες μετά.

Η διαδρομή που ακολούθησε το τρίκυκλο στις οδούς Ελ. Βενιζέλου και Τσιμισκή αμέσως μετά το δολοφονικό χτύπημα, μέχρι το σημείο της σύλληψης των δραστών, λίγο πριν τη διασταύρωση των οδών Τσιμισκή με Αγίας Σοφίας. Και οι δύο αυτοί δρόμοι είναι σήμερα μονόδρομοι, με φορά αντίθετη προς την πορεία του τρίκυκλου.

Καίτοι οι πολιτικές ευθύνες της δολοφονίας βαρύνουν την κυβέρνηση Καραμανλή, εμφανές είναι ότι αυτή αποτέλεσε πλήγμα εναντίον του και της κυβέρνησής του -σε λιγότερο από μήνα ο Καραμανλής έφυγε από την Ελλάδα.

Από την άποψη αυτή, πιθανότερη μοιάζει η εκδοχή του να ήταν το Παλάτι η κεφαλή στη συνωμοσία και εκτέλεση του σχεδίου.

Πάμπολλες οι καταθέσεις. 

Ο Λαμπράκης νεολαίος, αθλητής, επιστήμονας, γιος, αδελφός, πολιτικός και πάνω απ' όλα άνθρωπος!

Εγχρωμες οι συνεντεύξεις, πολυκαιρισμένα τα πρωτοσέλιδα της εποχής, ασπρόμαυρες οι λιγοστές οικογενειακές φωτογραφίες και το αρχειακό, κινηματογραφημένο υλικό.

Ειδική μνεία στη διάταξη του κερματισμένου χωροχρόνου, στο εύρημα των χτύπων της γραφομηχανής, στη λειτουργική, αφηγηματικά και αντιστικτικά, μουσική - κάποιοι ήχοι θυμίζουν Μορικόνε στο «Αλονζανφάν».

Πηγή φωτό: Nooz

Ο σκηνοθέτης χτίζει στέρεα τη συγκίνηση στο θυμικό.

Η φόρτιση όμως δεν μπορεί να κρύψει τα ιδεολογήματα.

Ενα δεύτερο τέτοιο, ενταγμένο στην προσπάθεια αποκοπής της συμβολής του ΚΚΕ στους αγώνες του 1949 - 67, αναφέρει η Ι. Παπαθανασίου και αφορά στον προσδιορισμό του κινήματος Ειρήνης στην Ελλάδα.

  

Αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι το κίνημα Ειρήνης δημιουργήθηκε για να προσθέσει τρίτο στόχο στη νεολαία μετά το κίνημα για την Παιδεία (15%) και το κίνημα του 114.
Μάλιστα, συνδέει τη μαζικοποίηση του κινήματος ειρήνης και νεολαίας με τη διάλυση των παράνομων Κομματικών Οργανώσεων του ΚΚΕ το 1958. Λάθος!

Πηγή φωτό: Σαραντάκος

Η ύπαρξη των παράνομων Κομματικών Οργανώσεων όχι μόνο δεν επέφερε απομαζικοποίηση στο κίνημα Ειρήνης, αλλά, στην πραγματικότητα ήταν αυτές που ίδρυσαν και συνέβαλαν καθοριστικά στη γιγάντωσή του, σε ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες, αποδεικνύοντας, για μια ακόμα φορά, πως ισχυρό κίνημα, χωρίς ισχυρό ΚΚΕ, δεν μπορεί να υπάρξει.

Το πανό της Ειρήνης, στην κηδεία.
Αριστερά ο Νίκος Κιάος και δεξιά ο Μιχ. Περιστεράκης,
Γραμματέας και Πρόεδρος της «Κίνησης Νέων Μπέρτραντ Ράσελ».
(Από τη γενιά του 1-1-4 στην γενιά του ΣΥΝ-ΣΥΡΙΖΑ)
Πηγή φωτό: Σαραντάκος

Αγώνας αντοχής για μια ανολοκλήρωτη «άνοιξη», μια διαδικασία που εκκρεμεί, που οι καιροί αποζητούν την ολοκλήρωσή της... υπογραμμίζει και υπενθυμίζει ο τίτλος της ελεγείας του Χαραλαμπόπουλου, που πατά στο παρελθόν αλλά ατενίζει το μέλλον.

Γιατί δεν υπάρχει φιλμ που να μην αναφέρεται με άμεσο ή έμμεσο τρόπο στην εποχή που παράχθηκε.

ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, 20/2/2014

 Πηγή φωτό: Σαραντάκος

_______________
Δείτε επίσης:

• Φωτίζει το δρόμο της αντιιμπεριαλιστικής πάλης (ΡΙΖΟΣ, 18/4/1998)
• Στα 40 χρόνια από την πρώτη Μαραθώνια πορεία (ΡΙΖΟΣ, 11/5/2003)

Και από Μποτίλια, με περισσότερες και ενδιαφέρουσες πηγές: Ζ

Κυριακή 21 Απριλίου 1963. Δεν έχει ακόμη φέξει για τα καλά κι ο βουλευτής της ΕΔΑ Γρ. Λαμπράκης κατεβαίνει στο αυτοκίνητό του όπου τοποθετεί ένα μαύρο πανί με το σήμα του πυρηνικού αφοπλισμού και τη λέξη ΕΛΛΑΣ.
Το πανί αυτό πριν από 11 ημέρες είχε κάνει την εμφάνιση του στην Αγγλία, όπου ο βουλευτής ως αντιπρόεδρος της Επιτροπής για τη Διεθνή Υφεση και Ειρήνη είχε πάρει μέρος στην πασχαλινή πορεία ειρήνης του Ολντερμάστον. 
Στο ίδιο αυτοκίνητο με τον Γρ. Λαμπράκη μπήκε η γυναίκα του, ο Κύπριος ποιητής Τεύκτρος Ανθίας και η Γιούλια Λιναρδάτου, κι όλοι μαζί ξεκίνησαν για το Μαραθώνα.
Πηγή φωτό: Η Άλλη Κύπρος

12-15 Απριλίου 1963. Πορεία Όλντερμάστον - Λονδίνο.
Με τη γυναίκα του Ρούλα κρατούν το πανό. Πίσω με τον μπερέ ο Λ. Κύρκος. Οι πορείες γίνονταν το τετραήμερο του Πάσχα και κρατούσαν περισσότερες από μία ημέρες. Η απόσταση είναι 52 μίλια, δηλ. πάνω από 80 χιλιόμετρα. (Ελληνικό Ροκ του Μανώλη Νταλούκα - Άγκυρα 2006)
 Πηγή φωτό: Σαραντάκος

Στην πορεία, ο Λαμπράκης κάτω από το ελληνικό πανό.
Το ίδιο που θα ανοίξει σε μερικές μέρες στον Μαραθώνα (Αρχείο ΑΣΚΙ)
Πηγή φωτό: Σαραντάκος

Σκίτσο του Μίνου Αργυράκη. Αυγή, 28.5.1963, η μέρα του θανάτου.
Πηγή φωτό: Σαραντάκος

Οι περισσότερες φωτό από ΡΙΖΟ και Σαραντάκο