Κωστής Παλαμάς: Με κεραυνούς αλέτρωσες τη γης σου

Κωστής Παλαμάς
13 Ιανουαρίου 1859, Πάτρα - 27 Φεβρουαρίου 1943, Αθήνα
Σχέδιο, Μπάμπης Ζαφειράτος, 1970 (Μαρκαδόρος, 34 χ 24 εκ.)

 

*

Ο Παλαμάς του Σικελιανού, του Σκίπη και του Λουντέμη

*

Μπάμπης Ζαφειράτος
ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ

Μορφή από πέτρα και πηλό ‒βυζάστρα

Ως είχες Διγενήδες και Φεραίους‒

Σκαμμένη με το σύνεργο του χρέους·

Ποίηση Γύφτου Λαού, φωτιά και πλάστρα.

Στα χέρια σου τα σείστρα ίσαμε τ’ άστρα

Στέρναν αχούς κι οδήγααν τους πρωραίους

Ιστούς με γνήσιους στίχους πανωραίους

Πυργώνανε θεόρατα τα κάστρα.

Βουερή φωνή, βροντής κι αντάρας Γέννα

Κι από Τιτάνες και Θεούς ορμηνεμένα

Λόγια της θείας Ολύμπιας οργής σου.

Στις αμμουδιές του Ομήρου γεννημένος

Κι ως τον δικό μας βούρκο αναστημένος

Με κεραυνούς αλέτρωσες τη γη σου.

Μπάμπης Ζαφειράτος, 1967

Σημ.: Σβησμένες όλες οι φωτιές οι πλάστρες μεσ’ στη Χώρα (Κωστής Παλαμάς, Η φλογέρα του βασιλιά. Ο πρώτος στίχος από τον Πρόλογο).

____________________

Το 2017 είχα την τιμή να συμπεριληφθεί το σχέδιο αυτό (έπεσα επάνω του εντελώς τυχαία) σε βιβλίο του Υπ. Παιδείας, της Ε΄ Δημοτικού (σ. 9), με αναφορά και πηγή προέλευσης στις σημειώσεις: https://www.iep.edu.gr/images/IEP/EPISTIMONIKI_YPIRESIA/Epist_Grafeia/Graf_Ereynas_A/Nea_progr_spoyd_Thriskeytika/NEOI_FAKELOI/350950003-FAKELOS-MATHITI-THRISKEFTIKA-E-DHMOTIKOU.pdf

*

Το σχέδιο είχε δημοσιευθεί και σε μία free press (Φεβ. 2021: http://www.eboulevard.gr/np/newspaper.php?issue=69#page/21) χωρίς αναφορά. Κι αυτό τυχαία το ανακάλυψα. Στην επόμενη σελίδα μάλιστα υπήρχε και το καταπληκτικό χαρακτικό του Γραμματόπουλου (http://www.eboulevard.gr/np/newspaper.php?issue=69#page/22). Χωρίς αναφορά επίσης. Και καλά το δικό μου, αλλά του Γραμματόπουλου;! Και παρά το ότι το είχα επισημάνει έγινε μεν η αναφορά στο δικό μου (Ιούλ. 2022: https://www.eboulevard.gr/np/newspaper.php?issue=74#page/2, κάτω), αλλά στον Γραμματόπουλο που επανήλθα δις ακόμη δεν έγινε ποτέ!!

*
Μποτίλια Στον Άνεμο: Πρόσωπα

*

Η εκπληκτική υπερμεγέθης προτομή του  Κωστή Παλαμά
Έτος: ;
Γλύπτης: Λάζαρος Λαμέρας ( 1913 – 1998 )
Θέση: Πέτρινο περίπτερο, Φιλοθέη
Γλυπτοθήκη

  

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ

 

ΑΠΟΚΡΙΤΙΚΗ ΓΡΑΦΗ

 

 

                                      Εγώ γυρίζω, γυρίζω, και κάνω

                                      τον άνεμο κουβάρι...
                                         Καρκαβίτσας (Από ένα γράμμα του).

Γύριζε, μη σταθής ποτέ, ρίξε μας πέτρα μαύρη,
ο ψεύτης είδωλο είν’ εδώ, το προσκυνά η πλεμπάγια,
η Αλήθεια τόπο να σταθή μια σπιθαμή δε θα ’βρη.
Αλάργα. Μόρα της ψυχής, της χώρας τα μουράγια.

Η Πολιτεία λωλάθηκε, κι απόπαιδα τα κάνει
το Νου, το Λόγο, την Καρδιά, τον Ψάλτη, τον Προφήτη⸱
κάθε σπαθί, κάθε φτερό, κάθε χλωρό στεφάνι,
στη λάσπη. Σταύλος ο ναός και μπουντρούμι το σπίτι.

Από θαμπούς ντερβύσηδες και στέρφους μανταρίνους
κι από τους χαλκοπράσινους η Πολιτεία πατιέται.
Χαρά στους χασομέρηδες! Χαρά στους αρλεκίνους!
Σκλάβος ξανάσκυψε ο ρωμιός και δασκαλοκρατιέται.

Γύρω μου αδιάφοροι κι οχτροί, και ουρλιάζουνε μπροστά μου,
κι εμέ μ’ αδράχνει ένας θυμός κι ένας σκοπός με πάει⸱
κι ένα παλιό τραγούδι μου μέσ’ απ’ τη θάλασσά μου
ξανάρχεται στα χείλη μου, χύμα κι αφρός, και σπάει:

Δεν έχεις, Όλυμπε, θεούς, μηδέ λεβέντες η Όσσα,
ραγιάδες έχεις, μάννα γη, σκυφτούς για το χαράτσι,
κούφιοι και οκνοί καταφρονάν τη θεία τραχιά σου γλώσσα
των Ευρωπαίων περίγελα και των αρχαίων παλιάτσοι.

Και δημοκόποι Κλέωνες και λογοκόποι Ζωίλοι,
και Μαμμωνάδες βάρβαροι, και χαύνοι λεβαντίνοι⸱
λύκοι, ω κοπάδια, οι πιστικοί και ψωριασμένοι οι σκύλοι.
κι οι  χαροκόποι αδιάντροποι και πόρνη η Ρωμιοσύνη!

Και το επικό παλάτι, να! (για σένα εγώ το υψώνω,
κορώνα του βυζαντινού θυμού,  Βουλγαροχτόνε),
το παρατώ⸱ πολεμική καστέλλα θεμελιώνω.
Είν’ εδώ μέσα οι βούλγαροι και οι τούρκοι και μας τρώνε.

Το Τότε μια για πάντα πάει⸱ γεννήσου από το Τώρα,
γκρεμιστή, πλάστη, φύσηξε το φύσημά σου, ω μάγε,
σκολαστικός και ρουσφετλής ρημάζουνε τη χώρα⸱
βουλγαροχτόνε, φρύαξε, και ρίξου, Τουρκοφάγε!


     ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ

Σε βλέπω⸱ αναγελαστικά τα μάτια σου σπαράζουν
στο αγέλαστό σου πρόσωπο, συγνεφιασμένη μέρα,
το πρόσωπό σου απελπισιά, τα μάτια σου ταράζουν.
Μα κράτησε το δρόμο σου και κοίτα παραπέρα.

Πάντα είν’ ορθός κι ασάλευτος ο λειτουργός⸱ το χέρι
τ’ αργοσαλεύει ρυθμικά βλογώντας⸱ μην ξεχάνης.
Γύρω μου ατάραχα, η ελιά, το φως, το καλοκαίρι⸱
στρηφογυρίζει, δέρνεται μονάχα ο μπεχλιβάνης.

Ας σκούζουν οι ντερβύσηδες, ας λένε οι μανταρίνοι,
και μέσα η χώρα γριά λωλή κι ας δασκαλοκρατιέται.
Στα περιβόλια —κοίταξε— βαθιά είν’ οι άσπροι κρίνοι,
κάτου από δέντρα φουντωτά λαός δροσολογιέται.

Πόσα ολοστρόγγυλα παιδιά κι ωραία κορίτσια πόσα
με τα χλωρά, με τα πουλιά περνάνε ταιριασμένα,
και συλλαβίζουν τη ζωή, την ομορφιά, τη γλώσσα
κι απάνου στα δημιουργά βιβλία σου σκυμμένα!

     21 του Μάη, 1908

Η Πολιτεία και η Μοναξιά

Βιβλίο Δεύτερο

(Α΄ έκδ. 1912, Β΄ 1922)

Από το

ΚΩΣΤΗ ΠΑΛΑΜΑ

ΑΠΑΝΤΑ, Τόμος Πέμπτος

Μπίρης, 1972 (σσ. 356-357)

(Με την επιμέλεια του «Ιδρύματος Κωστή Παλαμά»)

 

*

 

13 Ιανουαρίου 1859

Nέα Eστία, Xριστούγεννα 1943, Tόμος ΛΔ΄, Tεύχος 397.
Eξώφυλλο: Kώστας Γραμματόπουλος, «Kωστής Παλαμάς» (ξυλογραφία).
(Πηγή φωτό: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ)

Γεννιέται στην Πάτρα, ο ποιητής, δοκιμιογράφος, κριτικός λογοτεχνίας, διηγηματογράφος και θεατρικός συγγραφέας, Κωστής Παλαμάς.

Δημοσίευσε συνολικά σαράντα ποιητικές συλλογές, καθώς και θεατρικά έργα, κριτικά και ιστορικά δοκίμια, συγκριτικές μελέτες και βιβλιοκριτικές. Αποτέλεσε κεντρική μορφή της λογοτεχνικής «γενιάς του 1880» και της αποκαλούμενης «Νέας Αθηναϊκής Σχολής». Υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής της δημοτικής και κορυφαία μορφή του δημοτικιστικού κινήματος με το κύρος του, αλλά και με τις κυρώσεις που υπέστη για τον γλωσσικό του αγώνα.

Ο Κωστής Παλαμάς πέθανε στις 27 Φεβρουαρίου του 1943 και η κηδεία του την επομένη στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών εξελίχθηκε σε αντικατοχικό συλλαλητήριο.

  *

Αριστούλα ΕΛΛΗΝΟΥΔΗ

Ο επίκαιρος Παλαμάς

Κωστής Παλαμάς (Αρχείο ΕΛΙΑ)

Μεγαλόπνοο και προφητικό πνεύμα ο Παλαμάς, στις 5 Αυγούστου του 1899, πρόταξε στο «Δωδεκάλογο του Γύφτου» την εξής αφιέρωση:

ΣΕ ΣΑΣ,

Γνωστοί κι αγνώριστοι, τωρινοί και αυριανοί, όσοι και όποιοι, που κάπως θα προσέχετε το στίχο μου και κάτι θα ξανοίγετε μέσα του,

ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ ΤΟΥΤΟ,

το πρώτο ίσως που κοίταξα ν’ αλαφροδέσω μαζί επικά και λυρικά και δραματικά, και παίρνοντας απ’ όλα τα στοιχεία του ποιητικού λόγου, κι από της ιστορίας τα παραδομένα κι από του φιλοσόφου τη σκέψη, κι από τη ζωή κι από τ’ όνειρο, ‒ κάποια οράματα του νου και κάποια καρδιοχτύπια,

Τ’ ΑΦΙΕΡΩΝΩ.

ΑΘΗΝΑ, 5 ΤΟΥ ΤΡΥΓΗΤΗ, 1899
ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ

(Σημ. Μπ.: Στο πρωτότυπο όλα κεφαλαία, θα ακολουθήσει φωτογραφία)

Aυτόγραφο του Kωστή Παλαμά (από τη συλλεκτική «Nέα Eστία», εκδόται «Iωάννης Δ. Kολλάρος και ΣIA A.E.», τεύχος 392. (Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ)

Δε δήλωσε ποτέ μαρξιστής και σοσιαλιστής ο Παλαμάς. Τα παιδικά, εφηβικά και φοιτητικά του χρόνια ήταν μια εποχή τραγική που όμως κυοφορούσε το καινούριο, τη δίψα των μαζών για γνώση και ανάπτυξη της επιστήμης. 

«Ο κόσμος αυτός που έρχεται, φέρνει μέσα του τις παλινωδίες του, τα μεγάλα νεκρά αποθέματα μιας ένδοξης ιστορίας, την αντιφατική ψυχολογία και τον εσωτερικό διχασμό του», έγραφε ο Μ. Αυγέρης. Φύση ποιητική, ανήσυχη, στοχαστική, ανοιχτή στα μηνύματα και στις ιδέες του καιρού του, ο Παλαμάς εξέφρασε τη δική του σχέση με τον καιρό του και με τούτο το στίχο: «Τέχνη και τ' όνειρο κ' η ζωή και η ποίηση και η πράξη».

Η ποίηση, η ζωή, το όνειρο και η πράξη του ήταν πάνω απ' όλα Πόθος να εξυψωθεί και να αξιωθεί ο «δουλευτής λαός» μας να φτιάξει ο ίδιος τη δική του ελεύθερη, δίκαιη, ισότιμη κοινωνία, τη δική του ανεξάρτητη Ελλάδα της ειρήνης και της φιλίας των λαών.

Και ο πόθος του αυτός δυσαρεστούσε και δυσαρεστεί την άρχουσα τάξη και τους «κονδυλοφόρους» της.

Κάποιοι από αυτούς, κατά καιρούς, στον ένα ή τον άλλο βαθμό, προσπάθησαν να καταρρίψουν την εκτίμηση του Νίκου Ζαχαριάδη στο βιβλίο του «Ο αληθινός Παλαμάς» (γραμμένο στις φυλακές της Κέρκυρας το 1937) όχι μόνο για τον πρωτοπόρο αγώνα του ποιητή για τη δημοτική γλώσσα, αλλά και για το βαθιά προοδευτικό, «το αληθινό περιεχόμενο του παλαμικού έργου», το οποίο «δε συμφέρει στην πολυκέφαλη και ποικιλόμορφη αντίδραση».

Κωστής Παλαμάς, χειρόγραφο (Αρχείο ΕΛΙΑ)

Ο Ν. Ζαχαριάδης σημείωνε «παρ' όλες τις επιφυλάξεις μας, νιώθουμε πραγματικά το παλαμικό έργο και δεν το φοβόμαστε. Τις αρνητικές πλευρές του τις ξεπερνάμε κριτικά - δημιουργικά». Και με παράθεση αποδεικτικών στίχων του «Δωδεκάλογου», υπογράμμιζε «τους οραματισμούς του Παλαμά για το παραπέρα ξετύλιγμα όχι μόνο του λαού μας μα και ολόκληρης της ανθρωπότητας».

Και «παρ' όλες τις ελλείψεις, τους δισταγμούς, την αναποφασιστικότητα και συχνά την ασυνέπειά του», τον χαρακτήρισε ως «πρωτοπόρο λαϊκό εμψυχωτή, που έσπασε αντιδραστικά δεσμά και προλήψεις και φτερούγισε προς πιο πλατιούς και πανανθρώπινους ορίζοντες», τον οποίο «πρέπει να τόνε κρατήσουμε και να τόνε δείξουμε τέτοιον όπως είναι στην πραγματικότητα. Γιατί αυτό συμφέρει στο Λαό και στον τόπο και βοηθά στην πρόοδο». 

Ο λαός με το αλάθητο ένστικτο και αίσθημά του αγάπησε το παλαμικό έργο.

Πολλές γενιές από την αρχή του αιώνα και μετά τον πόλεμο θράφηκαν με αυτό.

Απόσπασμα από το 

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ: Παντοτινός, και του καιρού και του γένους μας, Ποιητής